W dawnych czasach każdy dźwięk miał swoje znaczenie. Gdy zabrzmiał młot kowala, wołał on:
- Tęgo kuj! Tęgo kuj!
Hebel stolarza skrzypiał:
- Aj twarde, aj twarde, aj twarde drzewo!
A koło młyńskie mówiło:
- Wspomóż Bóg! Wspomóż Bóg!
Jeśli zaś młynarz, który je puszczał w ruch, był oszustem, pytało najpierw powoli:
- A kto to? A kto to?
Potem odpowiadało szybciej:
- Pan młynarz! Pan młynarz!
Wreszcie dorzucało jeszcze szybciej:
- Do kradzieży wartki, do kradzieży wartki! Z korca żyta skradnie chociaż ze trzy ćwiartki!
W owym czasie i ptaki miały swoją mowę, którą rozumiał każdy, dziś brzmi ona tylko jak ćwierkanie, terkot czy gwizdanie, czasem zaś jak muzyka bez słów. I wtedy to ptaki uradziły, że nie przystoi im żyć dłużej bez władcy i postanowiły obrać sobie króla. Jedna tylko czajka była temu przeciwna: wolną się urodziła i wolną chciała umrzeć, toteż fruwając z trwogą dokoła, wołała:
- Co począć? Co począć?
Uciekła w samotne i odludne bagna i nigdy się więcej nie pokazała.
Ptaki postanowiły teraz mówić bliżej sprawę i pewnego pięknego majowego zleciały się ze wszystkich pól i lasów orzeł i zięba, sowa i wrona, wróbel i skowronek, ale po cóż mam je wszystkie wymieniać? Nawet kukułka przybyła i dudek, zwany jej zakrystianem, bo zawsze o kilka dni wcześniej od niej daje się słyszeć. I pewien mały ptaszek, który nie miał imienia, zmieszał się z tłumem. Kura, która przypadkiem nic o całej sprawie nie słyszała, zdziwiła się bardzo widząc zgromadzenie.
- Kto to? Kto to? Kto to tam? - zagdakała, ale kogut uspokoił swą kokoszkę:
- Wielki wiec jest tu! Wielki wiec jest tu-u-u! - i opowiedział jej o zamiarze ptaków.
Uradzono, że królem zostanie ten, kto wzniesie się najwyżej. Zielona żabka, gdy to usłyszała, zawołała ostrzegawczo:
- Mokro, mokro! Mokro, mokro! - myśląc, że łzy się przy tej okazji poleją.
Wrona zaś zaskrzeczała:
- Nie kracz! - całkiem pewna, że wszystko dobrze pójdzie.
Postanowiono rozpocząć lot zaraz tego samego pięknego poranku, aby nikt nie mógł potem powiedzieć:
- Ja pofrunąłbym jeszcze wyżej, ale wieczór nastał, więc nie mogłem już latać.
Na dany znak cała gromada uniosła się w górę. Kurz wzbił się z pola, rozległ się potężny szum i trzepotanie skrzydeł, wyglądało to, jakby po niebie sunęła ogromna chmura. Małe ptaszki wkrótce zostały w tyle i pospadały ze zmęczenia. Większe wytrzymały dłużej, ale żaden nie mógł dorównać orłu, który uniósł się tak wysoko, że mógłby słońcu wydziobać oczy.
Gdy orzeł ujrzał, że wszystkie inne ptaki pozostały w tyle, pomyślał:
- Po co masz lecieć jeszcze wyżej, i tak jesteś królem! - i począł się opuszczać.
A ptaki z dołu zawołały zgodnym chórem:
- Ty będziesz królem, nikt wyżej od ciebie nie pofrunie!
- Z wyjątkiem mnie! - zawołał nagle mały ptaszek bez imienia, który ukrył się w puchu na piersi orła.
A że nie był zmęczony, wzbił się wyżej jeszcze, tak wysoko, że mógłby dojrzeć Boga, siedzącego na tronie. A gdy już wzleciał tak wysoko, złożył skrzydełka i spadł w dół wołając swym przenikliwym głosem:
- Jam jest królem! Jam jest królem!
- Ty królem naszym? - zawołały z gniewem ptaki. - Przez podstęp tylko udało ci się wznieść tak wysoko!
I postawiły inny warunek, że ten będzie królem, kto się najgłębiej wryje w ziemię. Jakże głośno gęś plasnęła o ziemię swoją tłustą piersią! Jakże zajadle kogut drapał ziemię pazurami! Najgorzej wyszła na tym kaczka, skoczyła bowiem do rowu i zwichnęła obie nogi, po czym zakolebała się do pobliskiego stawu z krzykiem:
- Precz! Precz! Precz!
Mały zaś bezimienny ptaszek wlazł w mysią dziurę i zawołał stamtąd:
- Jam jest królem! Jam jest królem!
- Ty królem naszym? - zawołały ptaki z większym jeszcze gniewem. - Sądzisz może, że damy się oszukać?
I postanowiły uwięzić go w mysiej dziurze i zagłodzić. Sowę postawiono na straży. Nakazano jej, aby nie wypuszczała łotra, jeśli jej życie miłe. Gdy nastał wieczór, ptaki, zmęczone lataniem, udały się na spoczynek. Tylko sowa pozostała u wylotu mysiej jamy i swymi wielkimi oczami wpatrywała się w otwór.
Ale i ona uczuła w końcu zmęczenie i pomyślała:
- Jedno oko mogę chyba przymknąć, czuwam przecież drugim, a ten mały łotrzyk nie poważy się wyjść z nory!
Przymknęła więc lewe oko, a prawym patrzała nieruchomo w otwór jamy. Malec wytknął łepek, ale sowa natychmiast rzuciła się na niego, więc cofnął się prędko do nory. Potem sowa otworzyła lewe oko, ale przymknęła prawe. Postanowiła zmieniać je tak przez całą noc. Ale kiedy znowu przymknęła lewe oko, zapomniała prawe otworzyć i... zasnęła. Mały ptaszek spostrzegł to wnet i umknął.
Od tego czasu sowa nie śmie pokazać się za dnia, gdyż ptaki rzucają się wtedy na nią i szarpią pióra. Lata więc nocą tylko, ale nienawidzi myszy i ściga je za to, że budują takie wstrętne nory. I mały ptaszek nierad się ukazuje, gdyż boi się, że sprawki jego nie uszłyby mu na sucho, gdyby go złapano. Kryje się więc po żywopłotach, a gdy czuje się zupełnie pewny, woła:
- Jam jest królem! Jam jest królem!
Ptaki przezwały go urągliwie mysikrólikiem, na pamiątkę jego podstępu.
Nikt jednak nie cieszył się bardziej od skowronka, że nie będzie potrzebował podlegać władzy mysikrólika. Gdy tylko słońce zabłyśnie, wzlatuje on w przestworza i woła:
- Ach, jak ślicznie, ślicznie, ślicznie!
In former days every sound still had its meaning and application. When the smith's hammer resounded, it cried, "Strike away! strike away." When the carpenter's plane grated, it said, "Here goes! here goes." If the mill wheel began to clack, it said, "Help, Lord God! help, Lord God!" And if the miller was a cheat and happened to leave the mill, it spoke high German, and first asked slowly, "Who is there? Who is there?" and then answered quickly, "The miller! the miller!" and at last quite in a hurry, "He steals bravely! he steals bravely! three pecks in a bushel."
At this time the birds also had their own language which every one understood; now it only sounds like chirping, screeching, and whistling, and to some like music without words. It came into the bird's mind, however, that they would no longer be without a ruler, and would choose one of themselves to be their King. One alone amongst them, the green plover, was opposed to this. He had lived free, and would die free, and anxiously flying hither and thither, he cried, "Where shall I go? where shall I go?" He retired into a solitary and unfrequented marsh, and showed himself no more among his fellows.
At this time the birds also had their own language which every one understood; now it only sounds like chirping, screeching, and whistling, and to some like music without words. It came into the bird's mind, however, that they would no longer be without a ruler, and would choose one of themselves to be their King. One alone amongst them, the green plover, was opposed to this. He had lived free, and would die free, and anxiously flying hither and thither, he cried, "Where shall I go? where shall I go?" He retired into a solitary and unfrequented marsh, and showed himself no more among his fellows.
The birds now wished to discuss the matter, and on a fine May morning they all gathered together from the woods and fields: eagles and chaffinches, owls and crows, larks and sparrows, how can I name them all? Even the cuckoo came, and the hoopoe, his clerk, who is so called because he is always heard a few days before him, and a very small bird which as yet had no name, mingled with the band. The hen, which by some accident had heard nothing of the whole matter, was astonished at the great assemblage. "What, what, what is going to be done?" she cackled; but the cock calmed his beloved hen, and said, "Only rich people," and told her what they had on hand. It was decided, however, that the one who could fly the highest should be King. A tree-frog which was sitting among the bushes, when he heard that, cried a warning, "No, no, no! no!" because he thought that many tears would be shed because of this; but the crow said, "Caw, caw," and that all would pass off peaceably. It was now determined that on this fine morning they should at once begin to ascend, so that hereafter no one should be able to say, "I could easily have flown much higher, but the evening came on, and I could do no more." On a given signal, therefore, the whole troop rose up in the air. The dust ascended from the land, and there was tremendous fluttering and whirring and beating of wings, and it looked as if a black cloud was rising up. The little birds were, however, soon left behind. They could go no farther, and fell back to the ground. The larger birds held out longer, but none could equal the eagle, who mounted so high that he could have picked the eyes out of the sun. And when he saw that the others could not get up to him, he thought, "Why shouldst thou fly still higher, thou art the King?" and began to let himself down again. The birds beneath him at once cried to him. "Thou must be our King, no one has flown so high as thou." - "Except me," screamed the little fellow without a name, who had crept into the breast-feathers of the eagle. And as he was not at all tired, he rose up and mounted so high that he reached heaven itself. When, however, he had gone as far as this, he folded his wings together, and called down with clear and penetrating voice, "I am King! I am King."
"Thou, our King?" cried the birds angrily. "Thou hast compassed it by trick and cunning!" So they made another condition. He should be King who could go down lowest in the ground. How the goose did flap about with its broad breast when it was once more on the land! How quickly the cock scratched a hole! The duck came off the worst of all, for she leapt into a ditch, but sprained her legs, and waddled away to a neighboring pond, crying, "Cheating, cheating!" The little bird without a name, however, sought out a mouse- hole, slipped down into it, and cried out of it with his small voice, "I am King! I am King!"
"Thou our King!" cried the birds still more angrily. "Dost thou think thy cunning shall prevail?" They determined to keep him a prisoner in the hole and starve him out. The owl was placed as sentinel in front of it, and was not to let the rascal out if she had any value for her life. When evening was come all the birds were feeling very tired after exerting their wings so much, so they went to bed with their wives and children. The owl alone remained standing by the mouse-hole, gazing steadfastly into it with her great eyes. In the meantime she, too, had grown tired and thought to herself, "You might certainly shut one eye, you will still watch with the other, and the little miscreant shall not come out of his hole." So she shut one eye, and with the other looked straight at the mouse-hole. The little fellow put his head out and peeped, and wanted to slip away, but the owl came forward immediately, and he drew his head back again. Then the owl opened the one eye again, and shut the other, intending to shut them in turn all through the night.
But when she next shut the one eye, she forgot to open the other, and as soon as both her eyes were shut she fell asleep. The little fellow soon observed that, and slipped away.
From that day forth, the owl has never dared to show herself by daylight, for if she does the other birds chase her and pluck her feathers out. She only flies out by night, but hates and pursues mice because they make such ugly holes. The little bird, too, is very unwilling to let himself be seen, because he is afraid it will cost him his life if he is caught. He steals about in the hedges, and when he is quite safe, he sometimes cries, "I am King," and for this reason, the other birds call him in mockery, 'King of the hedges' (Zaunkönig). No one, however, was so happy as the lark at not having to obey the little King. As soon as the sun appears, she ascends high in the air and cries, "Ah, how beautiful that is! beautiful that is! beautiful, beautiful! ah, how beautiful that is!"