The devil with the three golden hairs


De duivel met de drie gouden haren


There was once a poor woman who gave birth to a little son; and as he came into the world with a caul on, it was predicted that in his fourteenth year he would have the King's daughter for his wife.
It happened that soon afterwards the King came into the village, and no one knew that he was the King, and when he asked the people what news there was, they answered, "A child has just been born with a caul on; whatever any one so born undertakes turns out well. It is prophesied, too, that in his fourteenth year he will have the King's daughter for his wife."
The King, who had a bad heart, and was angry about the prophecy, went to the parents, and, seeming quite friendly, said, "You poor people, let me have your child, and I will take care of it." At first they refused, but when the stranger offered them a large amount of gold for it, and they thought, "It is a luck-child, and everything must turn out well for it," they at last consented, and gave him the child.
The King put it in a box and rode away with it until he came to a deep piece of water; then he threw the box into it and thought, "I have freed my daughter from her unlooked-for suitor."
The box, however, did not sink, but floated like a boat, and not a drop of water made its way into it. And it floated to within two miles of the King's chief city, where there was a mill, and it came to a stand-still at the mill-dam. A miller's boy, who by good luck was standing there, noticed it and pulled it out with a hook, thinking that he had found a great treasure, but when he opened it there lay a pretty boy inside, quite fresh and lively. He took him to the miller and his wife, and as they had no children they were glad, and said, "God has given him to us." They took great care of the foundling, and he grew up in all goodness.
It happened that once in a storm, the King went into the mill, and he asked the mill-folk if the tall youth was their son. "No," answered they, "he's a foundling. Fourteen years ago he floated down to the mill-dam in a box, and the mill-boy pulled him out of the water." Then the King knew that it was none other than the luck-child which he had thrown into the water, and he said, "My good people, could not the youth take a letter to the Queen; I will give him two gold pieces as a reward?" - "Just as the King commands," answered they, and they told the boy to hold himself in readiness. Then the King wrote a letter to the Queen, wherein he said, "As soon as the boy arrives with this letter, let him be killed and buried, and all must be done before I come home."
The boy set out with this letter; but he lost his way, and in the evening came to a large forest. In the darkness he saw a small light; he went towards it and reached a cottage. When he went in, an old woman was sitting by the fire quite alone. She started when she saw the boy, and said, "Whence do you come, and whither are you going?" - "I come from the mill," he answered, "and wish to go to the Queen, to whom I am taking a letter; but as I have lost my way in the forest I should like to stay here over night." - "You poor boy," said the woman, "you have come into a den of thieves, and when they come home they will kill you." - "Let them come," said the boy, "I am not afraid; but I am so tired that I cannot go any farther:" and he stretched himself upon a bench and fell asleep.
Soon afterwards the robbers came, and angrily asked what strange boy was lying there? "Ah," said the old woman, "it is an innocent child who has lost himself in the forest, and out of pity I have let him come in; he has to take a letter to the Queen." The robbers opened the letter and read it, and in it was written that the boy as soon as he arrived should be put to death. Then the hard-hearted robbers felt pity, and their leader tore up the letter and wrote another, saying, that as soon as the boy came, he should be married at once to the King's daughter. Then they let him lie quietly on the bench until the next morning, and when he awoke they gave him the letter, and showed him the right way.
And the Queen, when she had received the letter and read it, did as was written in it, and had a splendid wedding-feast prepared, and the King's daughter was married to the luck-child, and as the youth was handsome and agreeable she lived with him in joy and contentment.
After some time the King returned to his palace and saw that the prophecy was fulfilled, and the luck-child married to his daughter. "How has that come to pass?" said he; "I gave quite another order in my letter." So the Queen gave him the letter, and said that he might see for himself what was written in it. The King read the letter and saw quite well that it had been exchanged for the other. He asked the youth what had become of the letter entrusted to him, and why he had brought another instead of it. "I know nothing about it," answered he; "it must have been changed in the night, when I slept in the forest."
The King said in a passion, "You shall not have everything quite so much your own way; whosoever marries my daughter must fetch me from hell three golden hairs from the head of the devil; bring me what I want, and you shall keep my daughter." In this way the King hoped to be rid of him for ever. But the luck-child answered, "I will fetch the golden hairs, I am not afraid of the Devil."
Thereupon he took leave of them and began his journey. The road led him to a large town, where the watchman by the gates asked him what his trade was, and what he knew. "I know everything," answered the luck-child. "Then you can do us a favour," said the watchman, "if you will tell us why our market-fountain, which once flowed with wine has become dry, and no longer gives even water?" - "That you shall know," answered he; "only wait until I come back." Then he went farther and came to another town, and there also the gatekeeper asked him what was his trade, and what he knew. "I know everything," answered he. "Then you can do us a favour and tell us why a tree in our town which once bore golden apples now does not even put forth leaves?" - "You shall know that," answered he; "only wait until I come back." Then he went on and came to a wide river over which he must go. The ferryman asked him what his trade was, and what he knew. "I know everything," answered he. "Then you can do me a favour," said the ferryman, "and tell me why I must always be rowing backwards and forwards, and am never set free?" - "You shall know that," answered he; "only wait until I come back."
When he had crossed the water he found the entrance to Hell. It was black and sooty within, and the Devil was not at home, but his grandmother was sitting in a large arm-chair. "What do you want?" said she to him, but she did not look so very wicked. "I should like to have three golden hairs from the devil's head," answered he, "else I cannot keep my wife." - "That is a good deal to ask for," said she; "if the devil comes home and finds you, it will cost you your life; but as I pity you, I will see if I cannot help you." She changed him into an ant and said, "Creep into the folds of my dress, you will be safe there." - "Yes," answered he, "so far, so good; but there are three things besides that I want to know: why a fountain which once flowed with wine has become dry, and no longer gives even water; why a tree which once bore golden apples does not even put forth leaves; and why a ferry-man must always be going backwards and forwards, and is never set free?" - "Those are difficult questions," answered she, "but only be silent and quiet and pay attention to what the devil says when I pull out the three golden hairs."
As the evening came on, the devil returned home. No sooner had he entered than he noticed that the air was not pure. "I smell man's flesh," said he; "all is not right here." Then he pried into every corner, and searched, but could not find anything. His grandmother scolded him. "It has just been swept," said she, "and everything put in order, and now you are upsetting it again; you have always got man's flesh in your nose. Sit down and eat your supper." When he had eaten and drunk he was tired, and laid his head in his grandmother's lap, and before long he was fast asleep, snoring and breathing heavily. Then the old woman took hold of a golden hair, pulled it out, and laid it down near her. "Oh!" cried the devil, "what are you doing?"
"I have had a bad dream," answered the grandmother, "so I seized hold of your hair." - "What did you dream then?" said the devil. "I dreamed that a fountain in a market-place from which wine once flowed was dried up, and not even water would flow out of it; what is the cause of it?" - "Oh, ho! if they did but know it," answered the devil; "there is a toad sitting under a stone in the well; if they killed it, the wine would flow again."
He went to sleep again and snored until the windows shook. Then she pulled the second hair out. "Ha! what are you doing?" cried the devil angrily. "Do not take it ill," said she, "I did it in a dream." - "What have you dreamt this time?" asked he. "I dreamt that in a certain kingdom there stood an apple-tree which had once borne golden apples, but now would not even bear leaves. What, think you, was the reason?"
"Oh! if they did but know," answered the devil. "A mouse is gnawing at the root; if they killed this they would have golden apples again, but if it gnaws much longer the tree will wither altogether. But leave me alone with your dreams: if you disturb me in my sleep again you will get a box on the ear." The grandmother spoke gently to him until he fell asleep again and snored. Then she took hold of the third golden hair and pulled it out. The devil jumped up, roared out, and would have treated her ill if she had not quieted him once more and said, "Who can help bad dreams?"
"What was the dream, then?" asked he, and was quite curious. "I dreamt of a ferry-man who complained that he must always ferry from one side to the other, and was never released. What is the cause of it?" - "Ah! the fool," answered the devil; "when any one comes and wants to go across he must put the oar in his hand, and the other man will have to ferry and he will be free." As the grandmother had plucked out the three golden hairs, and the three questions were answered, she let the old serpent alone, and he slept until daybreak. When the devil had gone out again the old woman took the ant out of the folds of her dress, and gave the luck-child his human shape again.
"There are the three golden hairs for you," said she. "What the Devil said to your three questions, I suppose you heard?" - "Yes," answered he, "I heard, and will take care to remember." - "You have what you want," said she, "and now you can go your way." He thanked the old woman for helping him in his need, and left hell well content that everything had turned out so fortunately. When he came to the ferry-man he was expected to give the promised answer. "Ferry me across first," said the luck-child, "and then I will tell you how you can be set free," and when he reached the opposite shore he gave him the devil's advice: "Next time any one comes, who wants to be ferried over, just put the oar in his hand."
He went on and came to the town wherein stood the unfruitful tree, and there too the watchman wanted an answer. So he told him what he had heard from the devil: "Kill the mouse which is gnawing at its root, and it will again bear golden apples." Then the watchman thanked him, and gave him as a reward two asses laden with gold, which followed him. At last he came to the town whose well was dry. He told the watchman what the devil had said: "A toad is in the well beneath a stone; you must find it and kill it, and the well will again give wine in plenty." The watchman thanked him, and also gave him two asses laden with gold.
At last the luck-child got home to his wife, who was heartily glad to see him again, and to hear how well he had prospered in everything. To the King he took what he had asked for, the devil's three golden hairs, and when the King saw the four asses laden with gold he was quite content, and said, "Now all the conditions are fulfilled, and you can keep my daughter. But tell me, dear son-in-law, where did all that gold come from? this is tremendous wealth!" - "I was rowed across a river," answered he, "and got it there; it lies on the shore instead of sand." - "Can I too fetch some of it?" said the King; and he was quite eager about it. "As much as you like," answered he. "There is a ferry-man on the river; let him ferry you over, and you can fill your sacks on the other side."
The greedy King set out in all haste, and when he came to the river he beckoned to the ferry-man to put him across. The ferry-man came and bade him get in, and when they got to the other shore he put the oar in his hand and sprang out. But from this time forth the King had to ferry, as a punishment for his sins. Perhaps he is ferrying still? If he is, it is because no one has taken the oar from him.
Er was eens een arme vrouw en die kreeg een zoontje, en daar hij met de helm geboren was, werd hem voorspeld, dat hij op zijn veertiende jaar de dochter van de koning tot vrouw zou krijgen. Nu gebeurde het, dat de koning kort daarop door het dorp kwam, en niemand wist dat het de koning was. En toen hij aan de mensen vroeg, wat voor nieuws ze te vertellen hadden, antwoordden zij: "Er is een paar dagen geleden een kind met de helm geboren: alles wat zo iemand doet, daarin slaagt hij. Er is hier ook voorspeld, dat hij met veertien jaar trouwen zal met de dochter van de koning." De koning die een kwaad hart had en boos was over die voorspelling, ging naar de ouders toe, deed heel vriendelijk en zei: "Jullie zijn zó arm; geef mij dit kind, dan zal ik ervoor zorgen." Eerst weigerden zij het. Maar toen de vreemdeling veel geld bood en zij dachten: "Het is een gelukskind, het zal toch goed terecht komen," toen stemden ze tenslotte toe én gaven het kind aan hem.
De koning stopte het kind in een doos, en reed ermee weg, tot hij aan een diep water kwam. Daar gooide hij de doos in en dacht: "Van die onverwachte vrijer heb ik mijn dochter afgeholpen." Maar de doos zonk niet, maar dreef als een scheepje, ja, er drong niet eens een druppel water in. Zo dreef het tot op twee mijl van het paleis van de koning, en daar was een molen, en 't bleef tegen het rad steken. Een molenaarsjongen die er gelukkig juist bij stond en de doos zag, haalde hem met een haak naar zich toe en dacht dat er wel een grote schat in zou zitten. Maar toen hij de doos opendeed, lag er een mooi jongetje in, dat heel flink en aardig was. Hij bracht het bij de molenaar; en omdat deze geen kinderen had, waren hij en zijn vrouw heel blij en zeiden: "Het is een geschenk van God." Ze zorgden goed voor de kleine vondeling en hij groeide op tot een eerlijk man.
Nu gebeurde het, dat de koning eens bij een onweer in de molen kwam schuilen en aan de molenaar vroeg, of die grote jongen hun zoon was. "Neen," zeiden ze, "het is een vondeling; veertien jaar geleden is hij in een doos tegen 't molenrad aangedreven, en onze knecht heeft hem uit het water gehaald." Toen begreep de koning, dat dit niemand anders was dan het gelukskind, dat hij in 't water had gegooid en hij zei: "Beste mensen, zou deze jongen niet een brief van mij aan de koningin willen bezorgen; ik wil hem als loon twee goudstukken geven." - "Zoals de koning het gebiedt," zeiden de molenaar en zijn vrouw en ze bevalen de jongen om zich gereed te maken. Toen schreef de koning een brief aan de koningin en daarin stond: "Zodra deze knaap met deze brief bij u komt, moet hij onmiddellijk gedood en begraven worden, nog voor ik zelf terug ben."
De jongen ging met de brief op pad. Maar hij verdwaalde en kwam 's avonds in een groot bos. In de duisternis zag hij een lichtje, ging er op af en kwam bij een huisje. Toen hij binnenkwam, zat er een oude vrouw heel alleen bij 't vuur. Ze schrok, toen ze de jongen zag, en zei: "Waar kom jij vandaan? En waar wil je heen?" - "Ik kom van de molen," zei hij, "en ik moet naar de koningin, een brief brengen. Ik ben verdwaald in 't bos, daarom wou ik hier graag overnachten." - "Arme jongen," sprak de vrouw, "je bent in een rovershol terecht gekomen en als ze straks thuiskomen, dan maken ze je dood." - "Laat komen wie wil," zei de jongen, "ik ben toch niet bang; maar zo moe ben ik, dat ik geen stap meer kan doen," en hij ging op een bank liggen en sliep meteen. Kort daarop kwamen de rovers thuis en vroegen boos, wat dat voor een vreemde jongen was. "Ach," zei de oude, "dat is een onschuldig kind. Hij was verdwaald in 't bos, en uit barmhartigheid heb ik hem opgenomen; hij moet een brief aan de koningin brengen." De rovers verbraken het zegel en lazen de brief. En daar stond in, dat de jongen zodra hij aankwam, moest worden gedood. Toen kregen de onbarmhartige rovers zelfs medelijden, en de rovershoofdman verscheurde de brief en hij schreef een andere: en daar stond in, dat zodra de jongen aankwam hij dadelijk trouwen moest met de prinses. Dus lieten ze hem rustig tot de volgende morgen liggen, en toen hij wakker werd, gaven ze de brief aan hem, en wezen hem de goede weg. Maar toen de koningin de brief gelezen had, deed ze wat er in stond, liet een schitterend bruiloftsfeest aanrichten, en de prinses trouwde met het gelukskind; en omdat de jongen knap was en vriendelijk, leefde ze heel vrolijk en tevreden met hem. Na een poos kwam de koning weer in het paleis terug en zag dat de voorspelling toch was uitgekomen en het gelukskind getrouwd was met zijn eigen dochter! "Hoe is dat in zijn werk gegaan!" riep hij, "Ik had in mijn brief toch heel iets anders bevolen?" De koningin toonde hem de brief, en zei dat hij zelf maar zien moest, wat erin stond. De koning las de brief en begreep dat die verwisseld was. Hij vroeg zijn schoonzoon, hoe het met die brief was afgelopen, die hij hem meegegeven had; en waarom hij een andere brief had meegebracht. "Ik weet van niets," zei hij, "die moet 's nachts verwisseld zijn, toen ik in het bos heb geslapen." Woedend zei de koning: "Zo makkelijk kom je daar niet af. Wie mijn dochter hebben wil, moet eerst de drie gouden haren halen, die de duivel op zijn kop heeft, in de hel; en dan pas kun je mijn dochter krijgen." Zo hoopte de koning hem voorgoed kwijt te zijn. Maar het gelukskind antwoordde: "Die gouden haren zal ik wel halen; voor de duivel ben ik niet bang." En hij nam afscheid en ging op reis.
De weg voerde naar een grote stad. De poortwachter vroeg hem wat zijn vak was en wat hij wist. "Ik weet alles," antwoordde het gelukskind. "Als je alles weet, treft dat goed," zei de wachter, "en dan kun je ons een plezier doen als je eens vertelt, hoe het komt dat de fontein op de markt, die vroeger wijn spoot, nu verdroogd is, zodat er niet eens meer water uitkomt.""Dat zul je wel merken," antwoordde hij, "wacht maar, tot ik terugkom." Toen ging hij verder en reisde naar een andere stad; daar vroeg de poortwachter ook, wat zijn vak was en wat hij wist. "Ik weet alles," antwoordde hij. "Als je alles weet," zei hij, "treft dat goed, dan kun je me meteen eens zeggen, waarom de boom in onze stad die altijd gouden appelen droeg, nu niet eens meer bladeren heeft." - "Dat zul je wel merken," antwoordde hij, "wacht maar, tot ik terugkom." Toen ging hij verder en kwam bij een groot water, en daar moest hij over. De veerman vroeg weer, wat zijn vak was en wat hij wist. "Ik weet alles," antwoordde hij. "Als je alles weet," zei de veerman, "treft dat goed, dan kun je me een plezier doen en me vertellen, waarom ik altijd heen en weer moet varen en nooit wordt afgelost." - "Dat zul je wel merken," antwoordde hij, "wacht maar, tot ik terugkom." Hij ging het water over en daar was de poort van de hel. Het was er zwart en roetig, en de duivel was niet thuis, maar zijn grootmoeder zat er wel. "Wat wou je?" vroeg ze hem, maar ze zag er niet kwaadaardig uit. "Ik wou graag drie gouden haren van de kop van de duivel hebben," antwoordde hij, "anders ben ik mijn vrouw kwijt." - "Je vraagt wel veel," zei ze, "als de duivel thuiskomt en hij vindt je, dan krijg je op je kop; maar je bevalt me wel, ik zal eens zien, wat ik voor je doen kan." Ze veranderde hem in een mier. "Kruip in de plooien van mijn rok," zei ze, "dan ben je veilig." - "Ja," zei hij, "alles goed en wel, maar ik wou ook nog wat anders weten; waarom een fontein die eerst wijn spoot, nu droog is, zodat hij niet eens water geeft; waarom een boom die eerst gouden appelen droeg, nu niet eens meer loof krijgt, en waarom de veerman altijd heen en weer moet varen en nooit eens wordt afgelost." - "Moeilijke vragen zijn dat," zei ze, "maar hou je nu maar stil, en let op wat de duivel zegt, als ik hem zijn drie gouden haren uittrek."
Met het vallen van de avond kwam de duivel thuis. Nauwelijks was hij binnengekomen of hij merkte dat de lucht niet zuiver was. "Ik ruik, ik ruik mensenvlees," zei hij, "het is hier niet pluis." Toen keek hij in alle hoeken en zocht maar hij kon niets vinden. Zijn grootmoeder voer tegen hem uit. "Pas is alles geveegd," zei ze, "en netjes opgeknapt, en nu haal jij alles weer overhoop, altijd ruik jij maar mensenvlees! Ga nu zitten en eet je avondbrood." Toen hij gegeten en gedronken had, was hij moe; hij ging bij zijn grootje op de grond zitten, legde zijn hoofd in haar schoot en zei, dat ze hem maar eens wat moest vlooien. Het duurde niet lang, of hij sluimerde in, begon te blazen en te snurken. Toen pakte het oudje een gouden haar, trok die uit en legde hem naast zich neer. "Au!" schreeuwde de duivel, "wat bezielt je?" - "Ik heb zo zwaar gedroomd," antwoordde de grootmoeder, "toen heb ik je zeker aan je haar getrokken." - "Wat had je dan gedroomd?" vroeg de duivel. "Ik droomde, dat een fontein die eerst wijn spoot, nu niets meer geeft, zelfs geen water, waardoor zou dat komen?" - "Ja, als ze dat wisten," zei de duivel, "er zit een pad onder een steen in de fontein; als ze die doodslaan dan komt de wijn wel weer terug!" Het grootje ging hem weer vlooien, tot hij insliep en snurkte dat het daverde. Toen trok ze hem een tweede haar uit. "Au! wat doe je toch?" de duivel werd woedend. "Wees maar niet boos," antwoordde z'n grootje, "ik deed het in mijn droom." - "Wat heb je nou weer gedroomd?" vroeg hij. "Ik droomde: in een koninkrijk stond een vruchtboom en die droeg altijd gouden appelen, en toen kwam er ineens niets meer aan, zelfs geen loof. Hoe zou dat toch komen?" - "Ja, als ze dat eens wisten," grijnsde de duivel, "aan de wortel knaagt een muis, laten ze die doden, dan komen de gouden appelen vanzelf weer terug; maar doen ze het niet, dan verdort de hele boom. Maar laat me nu verder met rust met je gedroom, als je me nog eens in mijn slaap stoort, krijg je een draai om je oren." De grootmoeder suste hem en begon hem weer te vlooien; hij sliep weer in en snurkte. Toen nam ze de derde gouden haar beet en trok die uit. De duivel sprong op, schreeuwde en wilde haar slaan, maar ze kalmeerde hem nog eens en sprak: "Wat doe je tegen boze dromen?" - "Wat droomde je dan nu weer?" vroeg hij, want nieuwsgierig was hij toch. "Ik heb gedroomd van een veerman. Hij beklaagde zich dat hij altijd maar heen en weer moest varen, en nooit werd afgelost. Hoe komt dat toch?" - "Die domkop!" antwoordde de duivel, "als er iemand komt om over te zetten, laat hij hem dan de boom geven, dan moet de ander hem overzetten en is hij immers vrij?" Daar de grootmoeder hem zijn drie gouden haren had uitgetrokken en antwoord op de drie vragen gekregen had, liet ze de oude draak met rust en hij sliep tot de dag aanbrak.
Toen de duivel weg was gegaan, haalde het oudje de mier uit de plooien van haar rok, en gaf het gelukskind weer zijn mensengedaante. "Daar heb je de drie gouden haren," sprak ze, "en wat de duivel op je drie vragen gezegd heeft, zul je wel gehoord hebben." - "Ja," antwoordde hij, "ik heb het gehoord en ik zal het onthouden." - "Dan ben je dus geholpen," zei ze, "en nu kan je weer weg." Hij bedankte het oudje voor haar hulp in de nood, ging de hel uit en was tevreden dat hem alles zo goed was gelukt. Toen hij bij de veerman kwam, moest hij hem het beloofde antwoord geven. "Eerst moet je me overzetten," zei het gelukskind, "dan zal ik je zeggen, hoe je verlost wordt." En toen hij aan de overkant weer op de oever stond, gaf hij hem de raad van de duivel. "Als er weer iemand komt die overgezet wil worden, geef hem dan je boom in de hand." Hij reisde verder en kwam in de stad, waar de kale boom stond en waar de poortwachter het antwoord wilde hebben. Toen sprak hij, zoals hij van de duivel had gehoord: "Dood de muis, die aan de wortel knaagt, dan zal de boom weer gouden appelen dragen." De poortwachter bedankte hem en gaf hem tot beloning twee ezels, met goud beladen. Tenslotte kwam hij in de stad, waar de fontein verstopt was. Hij vertelde aan de poortwachter, wat de duivel had gezegd: "Er zit onder in de fontein onder een steen een pad. Die moet je vinden en dood maken; dan komt de wijn wel weer." De poortwachter bedankte hem en gaf hem ook twee ezels met goud beladen. Eindelijk kwam het gelukskind weer thuis bij zijn vrouw, die heel blij was, toen ze hem weerzag en hoorde, hoe goed alles was geslaagd. Hij bracht de koning, waar hij om was uitgestuurd: de drie gouden haren van de duivel; en toen de koning de vier met goud beladen ezels zag, was hij zeer verheugd en sprak: "Nu zijn alle voorwaarden vervuld, nu mag je mijn dochter hebben. Maar lieve schoonzoon, zeg nu eens, waar heb je al dat goud vandaan? Dat zijn schatten!" - "Ik ben over een water gevaren," antwoordde hij, "en daar heb ik het meegenomen, het ligt aan 't strand net als zand." - "Kan ik daar ook wat gaan halen?" sprak de koning en de begeerte straalde z'n ogen uit. "Zoveel u wilt," antwoordde hij, "er is een veerman, die zet u over, en dan kunt u uw zakken vullen." De hebzuchtige koning ging meteen op reis en toen hij bij 't water kwam, wenkte hij de veerman, hij moest hem overzetten. De veerman kwam en liet hem instappen, maar aan de andere oever gaf hij hem de boom in de hand en sprong weg. De koning was nu veerman geworden tot straf voor zijn zonden. "Zet hij nog over?" - "Nu, zou iemand hem de boom hebben afgenomen?"